درباره مددکاری اجتماعی

مقدمه ای بر مددکاری اجتماعی

هر علمی در دنیا تاریخچه یا پیشینه ای دارد. مددکاری اجتماعی نیز از این قاعده مستثنی نیست . عرضه خدمات مددکاری و دستگیری از نیازمندان و سرپرستی ایتام و سالمندان و از کارافتادگان و معلولان از زمان تشکیل جامعه بشری وجود داشته است . در همه ی ادیان و مذاهب به اشکال مختلف به مسأله توجه شده است.

در ایران از گذشته های دور مردم رسیدگی به نیازمندان و در راه ماندگان را سرلوحه کار خود قراردادند و از هر فرصتي براي كمك به نيازمندان استفاده مي كردند.

دکتر محسن قندی در کتاب خود به شرح واقعه ای در این زمینه می پردازد که با اندکی تغییر در پی می آید:

“در سال 1326 هـ.ش (1947میلادی) در روستای عزآباد ، 36 کیلومتری یزد، از شکاف دیواری وقف نامه ای به زبان عربی مربوط به قرن هفتم هجری کشف شد که پانزده سال بعد در سال 1341 در 209 صفحه در تهران به نامه «جامع الخیرات» انتشار یافت.

واقف این وقف نامه سیدرکن الدین محمد از بزرگان یزد بوده است.

سیدرکن الدین شرح وظایف چگونگی رسیدگی و کمکهای اساسی به امور بیماران و سایر مستمندان را در جامع الخیرات یاد کرده است . به عنوان نمونه اگر کوزه ی آب «کودکان سقا» که در رهگذر آب می فروخته و یا برای مردم به منازل آنان می برده اند و دستمزد می گرفته اند ، بشکند، از وجه خاصی باید برای آنها کوزه تهیه کرد تا بر اثر تهیدستی دست از کوشش بر ندارند و به گدایی و ولگردی روی نیاورند.”

تعریف مددکاری اجتماعی

دکتر قندی در کتاب مددکاری اجتماعی این حرفه را چنین تعریف کرده است: «مددکاری اجتماعی یک خدمت حرفه ای است که بر دانش و مهارتهای خاصی قرار گرفته است . هدف از آن کمک به افراد، گروهها یا جامعه است تا بتوانند استقلال شخصی، اجتماعی و رضایت خاطر فردی و اجتماعی را به دست آورند.»

پرلمن ضمن اینکه معتقد است مددکاری اجتماعی رویدادی زنده است و به این دلیل نمی توان آن را به تعریفی ساده محدود کرد، این تعریف را ارائه می کند: «مددکاری اجتماعی فعالیت و شیوه ای است که برخی از موسسات رفاهی آن را به مراجعان خود عرضه می دارند و به آنان یاری می دهند تا با کارآیی بیشتر با مشکلاتی که در انجام دادن کار و وظایف اجتماعی خود با آن روبه رو شده اند مقابله کنند.»

کثرت تعریف هایی که از مددکاری اجتماعی به دست داده شده است ، جمع همه آنها و ارائه تعریف جامع را دشوار می کند.

از سوی دیگر تحولات سریع و پیچیده دنیای کنونی و تنوع مشکلات و نیازها و افرادی که از خدمات این حرفه استفاده می کنند خود مانعی در ارائه تعریف دقیق است.

اما آنچه مسلم است این است که مدکاری اجتماعی حرفه ای است مبتنی بر دانش و مهارت و هدف. در مددکاری اجتماعی دستیابی به استقلال نسبی مهم است . یعنی وظیفه مددکاری اجتماعی این است که با استفاده از تواناییهای گروه هدف و منابع موجود در جامعه، زمینه ایجاد استقلال نسبی آنان را فراهم کند تا بتوانند بدون نیاز به حمایت و کمک مستمر دیگران به زندگی سالم خود ادامه دهند و به اصطلاح «سربار» نباشند.

یکی از عمده ترین گروههای هدف مددکاری اجتماعی در ایران زنان سرپرست خانوار هستند با یکی از این خصوصیات:

• همسرش فوت کرده و دیگر ازدواج نکرده است.
•  از همسر خود طلاق گرفته و اکنون سرپرستی ندارد.
• مدتی است به علت اختلاف با همسرش با او زندگی نمی کند و طلاق نگرفته است.
• همسرش در زندان به سر می برد.
• همسرش از کارافتاده است.
•  هرگز ازدواج نکرده و به تنهایی زندگی می کند.

سرپرستی زنان در خانوار ممکن است دائم باشد یا موقت. از میان زنان سرپرست خانوار کسانی برای دریافت کمک مالی و جلب حمایت به موسسات رفاهی و حمایتی مراجعه می کنند که نیازمند باشند. در حال حاضر این افراد بیشترین گروه هدف مدکاری اجتماعی هستند .

زنان سرپرست خانوار که نیازمند نیستند ممکن است به واحدهای مددکاری برای مساعدت مالی مراجعه نکنند.

تحلیل وضع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی زنان سرپرست خانوار از جمله وظایف مددکاری اجتماعی است. همچنین شناسایی و دسته بندی مشکلات و نیازهای آنان.

فراهم کردن زمینه ی ارتقای شاخصهای توسعه انسانی در زنان سرپرست خانوار از جمله سواد، درآمد، بهداشت، دسترسی به آب سالم، اوقات فراغت، مسکن، افزایش روزانه کالری و در صورت نیاز زمینه دریافت مستمری ماهانه.

نکته ای که باید مد نظر مددکاران اجتماعی باشد این است که با شروع پرداخت مستمری کار را پایان یافته تلقی نکنند و باید تلاش کنند تا زمینه ی استقلال نسبی آنان فراهم آید.

البته ممکن است خانواده هایی باشند که بنا به علل مختلف شرایط بازتوانی را نداشته باشند که آنان را اصطلاحاً غیر قابل بازتوان می گویند.

تشکیل گروههای همیار از زنان سرپرست خانوار به منظور مشارکت آنان برای کمک به یکدیگر که این امر در افزایش اعتماد به نفس زنان و شناخت تواناییها و استعدادها و کاهش وابستگی آنها به موسسات مددکاری نیز موثر است یکی از فعالیتهای مددکاران در سازمان بهزیستی می باشد.

آنچه ذکر شد فقط قسمتی از وظایف مددکاران اجتماعی است و مددکاران اجتماعی می توانند متناسب با مشکلات هر یک از آنان اقداماتی انجام دهند. مهم این است که آنان باید تلاش کنند تا در کوتاهترین زمان و به بهترین شکل زمینه استقلال مراجعان را فراهم کنند.

سازمانهایی که در حال حاضر در کشور ما به این گروه از زنان یاری می رسانند عبارتند از : سازمان بهزیستی کشور ، کمیته امداد امام خمینی، جمعیت هلال احمر، انجمن حمایت از زندانیان و موسسات خیریه و هیئت امنایی.

منابع :

پرلمن ؛ هلن هریس، مددکاری اجتماعی، ترجمه پریوش منتخب ، تهران ،  1371 ، شرکت سهامی

قندی ، محسن ، مددکاری اجتماعی، تهران ، 1380 ، انتشارات عطایی

موسوی چلک ، حسن ، مددکاری با فرد، تهران ، 1383 ، سمت